V.I.Lênin sinh ngày 22/4/1870 ở Simbirsk (nay là Ulianovsk). Năm 1887, Lênin tốt nghiệp xuất sắc bậc Trung học được nhận Huy chương vàng, được vào thẳng khoa Luật của Đại học Tổng hợp Kazan. Tại đây, Lênin tham gia nhóm cách mạng trong sinh viên, trở thành thành viên của Hội đồng hương bí mật Samarsko-Simbirskoe. Do tham gia tuyên truyền cách mạng trong sinh viên, tháng 12/1887, Lênin bị đuổi học. Tuy nhiên, chỉ sau hai năm tự học, Lênin đã thi đỗ tất cả các môn học của chương trình 4 năm khoa Luật trường ĐH Tổng hợp Kazan với tư cách thí sinh tự do và trở thành trợ lý luật sư ở Samara.

Mùa thu 1895, Lênin thành lập Hội liên hiệp đấu tranh giải phóng giai cấp công nhân tại Pêtecbua. Do bị tố giác, nhiều hội viên của Hội, trong đó có Lênin bị cảnh sát bắt và bị cầm tù, lưu đày. Năm 1900, kết thúc thời hạn lưu đày Lênin lại tập hợp những người Mácxít cách mạng thành lập đảng. Chính quyền Nga hoàng cấm Lênin sống ở Thủ đô và các thành phố lớn, Người phải ra nước ngoài (1900), cùng với Pơlêkhanôp lập ra tờ báo Tia lửa. Năm 1903, Đại hội lần thứ II Đảng công nhân xã hội dân chủ Nga được tổ chức tại Lonđon. Lênin kêu gọi phải xây dựng một đảng Mácxít kiểu mới có kỷ luật nghiêm minh, có khả năng là người tổ chức cách mạng của quần chúng. Nhóm số đông ủng hộ Lênin gọi là những người Bônxêvich, nhóm số ít chủ trương thành lập đảng đấu tranh theo kiểu Nghị viện gọi là những người Menxêvich. 

Tháng 4/1905, tại Lonđon, Đại hội lần thứ III Đảng Công nhân xã hội dân chủ Nga được tổ chức; Lênin được bầu là Chủ tịch Đại hội và là người đứng đầu Uỷ ban Trung ương. Tháng 11/1905, Lênin bí mật trở về Peteburg để lãnh đạo cách mạng Nga. Tháng 12/1907, Lênin sống ở nước ngoài tiếp tục đấu tranh bảo vệ và củng cố đảng hoạt động bí mật. Cuối tháng 7/1914, Lênin bị cảnh sát áo bắt nhưng sau đó ít lâu được trả lại tự do và đi Thuỵ Sĩ. Tại Hội nghị quốc tế những người theo chủ nghĩa quốc tế tại Thuỵ Sĩ năm 1915, Lênin đã tập hợp những người xã hội dân chủ cánh tả đoàn kết lại. Hội nghị lần thứ VII toàn Nga (Tháng 4/1917) của Đảng Công nhân xã hội dân chủ Nga đã nhất trí thông qua đường lối do Lênin đề ra. Sau cuộc khủng hoảng chính trị ở nước Nga (tháng 7/1917), Lênin buộc phải về vùng Pazzliv cách Pêtrôgrat 45 km để tránh sự truy lùng của Chính phủ lâm thời. Từ nơi hoạt động bí mật, Lênin thường xuyên chỉ đạo phong trào cách mạng nước Nga.

Đêm ngày 7/11/1917, Cách mạng Tháng Mười Nga đã toàn thắng. Chính quyền đã về tay nhân dân. Nhà nước công nông đầu tiên trên thế giới do Đảng của giai cấp vô sản lãnh đạo đã ra đời. Tại Đại hội các Xô Viết toàn Nga lần thứ II, Lênin được bầu là Chủ tịch Hội đồng các Uỷ viên nhân dân (Hội đồng Dân uỷ).

Ngày 30/8/1918, Lênin bị ám sát và bị thương nặng, nhưng sau đó ít lâu sức khoẻ hồi phục. Tháng 3/1919, Đại hội lần thứ VIII của Đảng Cộng sản Nga đã thông qua Cương lĩnh mới của Đảng, Lênin soạn thảo kế hoạch xây dựng chủ nghĩa xã hội (công nghiệp hóa đất nước, hợp tác hóa gia cấp nông dân, cách mạng văn hóa) là người sáng lập ra Kế hoạch điện khí hóa toàn Nga (GOELRO), người đề ra chính sách kinh tế (NEP). Năm 1921, chính sách NEP của Lênin được thông qua tại Đại hội lần thứ X Đảng Cộng sản Nga. Ngày 21/4/1924, Lênin qua đời ở làng Gorki, gần thủ đô Mátxcơva. 

Nhân cách lớn

Trong bối cảnh thời bấy giờ, cha ông là hiệu trưởng các trường học nhân dân ở Simbirsk, mẹ ông là con nhà bác sĩ, nên các anh chị em của ông đều được học hành chu đáo và toàn diện. Từ bé, ông đã tỏ rõ tư chất thông minh và tinh thần ham hiểu biết. Sở hữu tấm bằng đại học với thành tích học tập xuất sắc, Lênin hoàn toàn có thể tìm một công việc dễ chịu nào đó để lạc nghiệp hay phấn đấu theo hướng “vinh thân phì gia”. Nhưng cũng từ rất sớm, Lênin đã theo gương người anh trai mình, từ bỏ tất cả để dấn thân vào con đường đầy chông gai đấu tranh cho quần chúng nhân dân trong một xã hội Nga đầy rẫy áp bức bất công khi đó.

Nhân cách lớn của ông thể hiện rõ trong giai đoạn đi đày, hoạt động lưu vong ở nước ngoài và cả khi đã trở thành nguyên thủ quốc gia. Các đồng chí của ông nhận xét ông là con người giản dị, khắc khổ, không chút quan cách kể cả khi trở thành nhà lãnh đạo cao nhất của nước Nga Xô viết. Ông sống thanh đạm với đồ dùng giản dị, ít quan tâm đến chuyện áo quần. Trong mắt nhà văn Maxim Gorky, Lênin trông không có vẻ gì của một vị lãnh tụ cả.

Không chỉ sống trong sáng, giản dị, ông còn rất gần gũi với quần chúng, láng giềng và đặc biệt khiêm nhường. Kể cả khi vươn tới đỉnh cao lý luận, ông không chút tự kiêu. Ngược lại, ông còn phân tích kỹ lưỡng về bệnh kiêu ngạo cộng sản để cảnh tỉnh các đảng viên cộng sản. Lênin thuộc mẫu người không “gợn chút riêng tư”, chiến đấu vì nhân dân đến hơi thở cuối cùng.

Bộ óc thiên tài

Mặc dù rất ngưỡng mộ anh trai, Lênin không tán thành con đường đấu tranh theo lối ám sát các quan chức trong bộ máy của Sa hoàng. Người nhận ra vai trò của quần chúng và lựa chọn đi sâu vào quần chúng rồi thức tỉnh họ, phát huy sức mạnh dời non lấp bể của họ để thay đổi hiện thực xã hội.

Trước tiên, với năng lực tư duy thiên bẩm, tinh thần cầu thị và khát khao cải tạo thế giới, Lênin đã đào sâu và nâng học thuyết Marx - vũ khí tinh thần của giai cấp công nhân - lên một tầm cao mới trên cả ba phương diện triết học, kinh tế chính trị, và chủ nghĩa xã hội khoa học.

Là nhà hoạt động thực tiễn xuất sắc, Lênin đồng thời sở hữu những phẩm chất rất đáng quý của một nhà khoa học thực thụ. Khi nghiên cứu về chủ nghĩa tư bản ở Nga, ông đã xem xét tỉ mỉ các số liệu cụ thể và đọc hàng trăm sách báo, khảo cứu kỹ lưỡng đời sống công nhân và nông dân. Cũng giống Marx và Engels, ông đã dày công nghiên cứu các tài liệu khoa học tự nhiên. Không những vậy, ông còn đề xuất một liên minh giữa các nhà khoa học tự nhiên và các nhà triết học mác xít.

Lênin đã để lại 55 cuốn sách dày tập hợp các tác phẩm nghiên cứu, lời kêu gọi, văn bản chỉ đạo và bài phát biểu của mình, thể hiện khả năng liên tưởng và khái quát hóa siêu việt của ông trong việc nhìn nhận các hiện tượng tự nhiên, xã hội và cuộc đấu tranh của các tầng lớp nhân dân bị áp bức.

Lênin kiên quyết bảo vệ các nguyên tắc, các luận điểm đúng của chủ nghĩa Marx, nhưng khi thực tiễn thay đổi, ông chủ động phân tích tình hình cụ thể trong điều kiện lịch sử mới, dũng cảm bỏ các quan điểm đã cũ kỹ và không còn phù hợp.

Ngay từ giai đoạn đầu cách mạng, Lênin đã viết: “Chúng ta không hề coi lý luận của Marx là một cái gì đã xong xuôi hẳn và bất khả xâm phạm; trái lại, chúng ta tin rằng lý luận đó chỉ đặt nền móng cho môn khoa học mà những người xã hội chủ nghĩa cần phải phát triển hơn nữa về mọi mặt, nếu họ không muốn trở thành lạc hậu đối với cuộc sống”.

Và Lênin đã trở thành một mẫu mực về giải quyết thỏa đáng mối quan hệ biện chứng giữa trung thành và sáng tạo, giữa bảo vệ và phát triển học thuyết mác xít.

Trước đây những người mác xít cho rằng cách mạng vô sản chỉ có thể thắng lợi ở tất cả các nước hoặc một số nước tư bản hùng mạnh. Nhưng qua phân tích thực tiễn mới, Lênin khẳng định chủ nghĩa xã hội có thể thắng lợi ở một nước, thậm chí đó là một nước tư bản lạc hậu. Theo phân tích của Lenin, nước Nga với các mâu thuẫn của mình chính là mắt xích yếu nhất trong hệ thống tư bản chủ nghĩa mà giai cấp vô sản có thể chọc thủng được.

Tác phẩm Chủ nghĩa đế quốc – Giai đoạn tột cùng của chủ nghĩa tư bản của ông đã “giải phẫu” một cách sâu sắc chủ nghĩa tư bản độc quyền, vạch ra các quy luật và khuynh hướng phát triển của nó.

Sau khi kết thúc Nội chiến Nga, căn cứ trên tình hình khi đó, Lenin đã mạnh dạn điều chỉnh chính sách kinh tế từ “Cộng sản Thời chiến” sang Chính sách Kinh tế Mới (NEP), táo bạo áp dụng nền kinh tế hàng hóa có sự điều tiết của nhà nước - một "bước lùi" chiến lược để khôi phục lại kinh tế bị chiến tranh tàn phá, tạo tiền đề cho “hai bước tiến” sau đó.

Ngoài ra ông còn có nhiều đóng góp phong phú, toàn diện khác như các tác phẩm về nghiên cứu các quy luật và phạm trù của phép biện chứng duy vật, về nghệ thuật quân sự và khởi nghĩa, về bài học cách mạng phải biết tự bảo vệ, về nhà nước, về Đảng kiểu mới và xây dựng Đảng... khiến học thuyết Marx trở thành chủ nghĩa Marx-Lenin.  

Tinh thần cách mạng triệt để

Với khiếu hùng biện và tài bút chiến mẫu mực, Lênin đã phản bác rất đanh thép, sắc sảo tất cả các loại kẻ thù tư tưởng của CNXH. Dường như ông không biết lùi bước trước bất kỳ quan điểm thù địch nào, sẵn sàng đập tan và trên thực tế đã đập tan mọi luận điệu của chủ nghĩa cơ hội thuộc đủ mọi màu sắc từ tả khuynh đến hữu khuynh, từ cơ hội công khai đến cơ hội đội lốt cách mạng, cả nội địa lẫn quốc tế.

Một nét nổi bật của Lênin là ông dành gần như cả cuộc đời đấu tranh không khoan nhượng với chủ nghĩa cơ hội và tư tưởng tiểu tư sản trong phong trào công nhân và phong trào cách mạng, như tâm sự của chính ông.

Về mặt lý luận, Lênin coi thái độ đối với chuyên chính vô sản là hòn đá thử vàng đối với sự hiểu biết thực sự và công nhận thực sự chủ nghĩa Marx.

Trong quá trình bảo vệ sự trong sáng của chủ nghĩa Marx và đảng cộng sản – đội tiền phong của giai cấp công nhân, Lênin đã vạch trần chủ nghĩa cơ hội là “mang tính chất không rõ ràng, lờ mờ, và không thể nào hiểu nổi”, là “tránh đặt vấn đề một cách rõ ràng và dứt khoát; bao giờ nó cũng tìm con đường trung dung, nó quanh co, uốn khúc như con rắn giữa 2 quan điểm đối chọi nhau”.

Lênin rất thấm thía các bài học xương máu của Công xã Paris, khi giai cấp vô sản quá nương tay với kẻ thù, và vì vậy đã vô tình tạo điều kiện cho chúng có thời gian tập hợp lực lượng rồi phản công và dìm Công xã trong biển máu.

Những gì mà Ủy ban Đặc biệt toàn Nga về Đấu tranh chống Phản cách mạng và Phá hoại ngầm (gọi tắt là Cheka) đã thực thi trong chiến dịch “trấn áp Đỏ” để đáp lại Khủng bố Trắng của phe đối lập và hai vụ mưu sát nhằm vào Lênin trong năm 1918 đã cho thấy sự dứt khoát và cương quyết của những người Bolshevik khi ấy.

Tháng 9/1917, khi tình thế cách mạng đã chín muồi, Lênin nêu rõ “lịch sử sẽ không tha thứ cho chúng ta nếu chúng ta không nắm lấy chính quyền”.

Khi thời cơ cách mạng đến (vào tháng 11/1917), phe đầu hàng trong Ban Chấp hành Trung ương Đảng Bolshevik đã biểu quyết chống lại nghị quyết do Lênin thảo về khởi nghĩa vũ trang hoặc chủ trương lùi ngày khởi nghĩa lại sau ngày họp đại biểu Xô viết. Tệ hại hơn, phe phản bội còn đăng nội dung nghị quyết trên một tờ báo ngoài đảng, công khai kế hoạch cho kẻ thù. Và chính quyền tư sản phản động khi đó đã lập tức điều các đơn vị quân sự đặc biệt về thủ đô sẵn sàng đàn áp cách mạng.

Trong lá thư gửi Trung ương Đảng Bolshevik tối 6/11/1917, Lênin đã khẩn thiết yêu cầu chiếm lấy ngay chính quyền: “Không thể chờ đợi được! Đợi chờ là có thể mất sạch… Lịch sử sẽ không tha thứ sự chần chừ của những người cách mạng khi họ có thể chiến thắng ngày hôm nay; ngày mai có thể họ sẽ thiệt nhiều, có thể họ sẽ mất tất cả… Chờ đợi sự biểu quyết dùng dằng ngày 7/11 là đi tới chỗ diệt vong, là hình thức chủ nghĩa; nhân dân có quyền và có nhiệm vụ giải quyết những vấn đề như vậy không phải bằng sự biểu quyết mà bằng sức mạnh”.

Nhân kỷ niệm 154 năm Ngày sinh (22/4/1870- 22/4/2024) và 100 năm Ngày mất (21/4/1924 – 21/4/2024) của Lênin, chúng ta tưởng nhớ đến Người. Những tư tưởng vĩ đại của Người mãi là ngọn đuốc soi đường cho cách mạng Việt Nam đi theo.

TTN